امام زاده علی ابن جعفر کیست

علی بن جعفر الصادق، مشهور به علی عُرَیضی کوچک‌ترین فرزند امام صادق(ع) است. او از برادرش، امام موسی بن جعفر(ع) و امام رضا(ع) روایاتی نقل کرده است. گفته شده علی تا زمان امام هادی(ع) زنده بود. او پرسش شیعیان و پاسخ موسی بن جعفر را منتقل می‌کرد و آنان را در کتابی نوشته که به‌نام حلال و حرام یا مسائل علی بن جعفر مشهور بوده است.

نسب، ولادت، لقب و کنیه

علی بن جعفر از فرزندان امام صادق(ع) است که نام مادرش در منابع نیامده و تنها به ام ولد بودن مادر او اشاره شده است.^[1] بعضی گفته‌اند که او هنگام درگذشت امام صادق(ع) (148ق) دو سال داشته،^[2] ولی مامقانی سن وی را در آن هنگام، بین 16 تا 20 می‌داند، چون لازمه نقل روایت از پدرش، این سن را اقتضا می‌کند.^[3]

کنیه او ابوالحسن است،^[4] و به دلیل انتسابش به خاندان اهل بیت، وی را حسینی،^[5] هاشمی^[6] و علوی^[7] هم ملقب کرده‌اند. معروف‌ترین لقب علی بن جعفر، عُرَیضی است. عریض روستایی است در فاصله یک فرسخی مدینه که ملک خصوصی امام باقر(ع) بوده و پس از وی به امام صادق(ع) رسیده و طبق وصیتش، به علی بن جعفر رسید.^[8]

فرزندان و همسر

محدث قمی همسر علی بن جعفر را فاطمه دختر محمد بن عبدالله باهر نوشته است.^[9] 13 پسر و 7 دختر برای علی بن جعفر ثبت شده است:^[10]

پسران

1. محمد
2. حسن
3. احمد الشعرانی
4. جعفر اصغر
5. حسین
6. جعفر اکبر
7. عیسی
8. قاسم
9. علی
10. عبدالله
11. محمداصغر
12. احمد اصغر
13. محسن^[11]

دختران

1. کلثوم
2. علیه
3. ملیکه
4. خدیجه
5. حمدونه
6. زینب
7. فاطمه^[12]

همراهی با امامان

شیخ طوسی، علی را از اصحاب امام صادق(ع)، امام موسی بن جعفر(ع) و امام رضا(ع) ذکر کرده است.^[13] و گفته است او کتابی داشته که در آن مسائلی را از امام کاظم(ع) پرسیده و نیز کتابی از احادیث امام رضا(ع) دارد.^[14]

بر اساس کتاب تاریخ قم که حاکی از دو ساله بودن علی بن جعفر در هنگام شهادت پدر است،^[15] او نمی‌توانسته از امام صادق(ع) حدیثی نقل کند، اما مطابق قول مامقانی، او هنگام شهادت پدرش سنی بین 16 تا 20 سال داشته است.^[16]

همراهی وی با امام هفتم تا آنجا بوده که خودش نقل می‌کند: همگام با برادرم در حالی که اهل و عیالش را همراه داشت، چهار مرتبه به عمره مشرف شدم. یک بار 26 روز، بار دگر 25 روز، دگربار 24 روز و بار آخر 21 روز طول کشید.^[17]

حسن بن فضال حدیثی نقل کرده که در آن امام کاظم(ع)، امامت امام رضا(ع) را به علی بن جعفر بیان می‌دارد و وی قبول می‌‌کند.^[18] در حدیثی که زکریا بن یحیی نقل کرده، علی بن جعفر در گفتگویی با حسن بن حسین بن علی بن حسین، نوه امام سجاد(ع)، به بیان امامت امام رضا(ع) پرداخته است.^[19]

علی بن جعفر، در تبلیغ امامت امام جواد(ع) هم کوشیده است. چنانکه محمد بن حسن بن عمار می‌گوید: روزی امام جواد(ع) به مسجد رسول خدا(ص) وارد شد، علی بن جعفر به سرعت ایستاد و بدون کفش و عبا نزد او شتافت و دستش را بوسید و احترامش کرد. ابوجعفر به او گفت:‌ ای عمو! بنشین. خدایت رحمت کند. او گفت: آقای من، چگونه بنشینم و شما ایستاده باشی؟! چون علی بن جعفر به جایگاه خود برگشت اصحابش او را سرزنش کرده، گفتند: شما عموی پدر او هستید، با او این‌گونه رفتار می‌کنید؟! او دست به ریش خود گرفت و گفت: خاموش باشید! اگر خداوند متعال صاحب این ریش سفید را سزاوار امامت ندانسته و این کودک را شایسته دانسته و به او چنان مقامی داده، من چگونه فضیلت او را انکار کنم؟! از سخن شما به خدا پناه می‌برم. من بنده او هستم.^[20]

وی امام هادی(ع) را هم درک کرده است^[21] ولی حدیثی از او نقل نکرده است

وفات

ذهبی و برخی دیگر درگذشت عریضی را در 210ق^[31] و ابن‌عنبه در سال 220ق نوشته‌اند.^[32] بعضی، طول‏ حیات وی را تا سال 252ق نیز بعید نشمرده‌ و مدت عمرش را 120 سال بلکه بیشتر نوشته‌اند.^[33]

مسعودی، وفات وی را در 27 ذی‌الحجه سال 233ق و عمر وی را 72 سال ذکر کرده است.^[34] اما این مطلب نمی‌تواند درست باشد، زیرا اگر وی هنگام شهادت پدرش (148ق) حداقل دو سال داشته، باید هنگام وفات در 233ق، کمینه 87 سال داشته باشد.^{[نیازمند منبع]}

بقعه

برای علی بن جعفر(ع) سه بقعه ذکر شده است: 1. عریض (نزدیکی مدینه)، 2. قم و 3. سمنان.

بقعه موجود در قم

مجلسی اول، وی را مدفون در باغ بهشت قم می‌داند و می‌گوید هجرت او به دعوت مردم قم بوده است.^[35] مدرسی یزدی هم بر همین عقیده است و مدفون در قم را علی بن جعفر الصادق(ع) می‌داند.^[36] صاحب مستدرک الوسایل، مدفون بودن علی بن جعفر در قم را بعید می‌داند، چون اولا این مطلب در کتب رجالی نیامده، ثانیا اهل قم که برای اخذ روایت حتی مسافرت کردند، روایتی از وی نقل نکردند و ثالثا در کتاب تاریخ قم، اسمی از علی بن جعفر و هجرت وی در کنار اسم حدود 100 نفر از مهاجرین سادات و امامزادگان به قم، نیامده است.^[37][38]

بقعه و مسجد علی بن جعفر در عریض

صاحب مستدرک، مرقد علی بن جعفر را در عریض در یک فرسخی مدینه می‌داند که داری بقعه و بارگاه و مسجدی به همان نام است.^[39] این مسجد و بقعه در سال 1381 توسط حکومت سعودی تخریب شد.^[40]

بقعه‌ سمنان

در مرکز شهر سمنان،^[41] بقعه و بارگاهی به نام علی بن جعفر وجود دارد.^[42]

پانویس

1. ↑منتقله الطالبیه، ص224؛ الکواکب المشرقیه، ج2، ص467؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج3، ص626.
2. ↑تاریخ قم، ص224؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج3، ص626.
3. ↑خویی، معجم الرجال، ج11، ص291؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج2، ص273.
4. ↑رجال نجاشی، ص176.
5. ↑شذورات الذهب، ج2، ص24.
6. ↑تهذیب التهذیب، ج2، ص293، رقم 502.
7. ↑وفیات المشاهیر والاعلام، ج14، ص263.
8. ↑تاریخ قم، ص224.
9. ↑منتهی آلامال، ج2، ص187.
10. ↑المعقبون، ج2، ص409-410.
11. ↑المعقبون، ج2، ص409-410.
12. ↑المعقبون، ج2، ص410.
13. ↑رجال شیخ طوسی، ص 224 رقم 3379؛ رجال شیخ طوسی، ص 339، رقم 5044؛ رجال شیخ طوسی، ص 359، رقم 5317.
14. ↑طوسی، رجال طوسی، ص 339.
15. ↑تاریخ قم، 224.
16. ↑مامقانی، تنقیح المقال، ج 2، ص 273.
17. ↑قرب الاسناد، عبدالله بن جعفر حمیری، ص 122.
18. ↑کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص 38.
19. ↑سفینة البحار، محدث قمی، ج 2،ص 244.
20. ↑کلینی، ج 2، ص 106 و 107؛ بحار الانوار، ج 50، ص 104؛ اختیار معرفة الرجال، ص 429.
21. ↑المعقبون، ج 2، ص 409
22. ↑رجال البرقی، ص 25؛ الارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 29 و 287؛ رجال شیخ طوسی، س 241 و353؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 380
23. ↑رجال ابن داوود، ص 238؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 626؛ مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، ص 56 و 57؛ رجال العلامه، ص 92.
24. ↑مجمع الرجال، القهپایی، ج 2، ص 175.
25. ↑القهپایی، ج 3، ص 133.
26. ↑مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج 3، ص 627؛ مسائل علی بن جعفر ومستدرکاتها، ص 65-68.
27. ↑رجال نجاشی، ص 176.
28. ↑رجال نجاشی، ص 251-252 رقم 662؛ الجامع فی الرجال، زنجانی، ج 2، ص 519.
29. ↑الفهرست، شیخ طوسی، ص 88-87، رقم 367؛ الجامع فی الرجال، زنجانی، ج 2، ص 519.
30. ↑فهرست، شیخ طوسی، 88-87 رقم 367؛ الجامع فی الرجال، زنجانی، ج 2، ص 519.
31. ↑ذهبی، العبر فی خبر، ج 1، ص 358؛ تهذیب التهذیب، ج 2، ص 33؛ مرآت الجنان، ج 2، ص 84؛ شذورات الذهب، ج 2، ص 24.
32. ↑ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ص231؛ خویی، معجم الرجال ج 21، صص 291-292.
33. ↑مامقانی، تنقیح المقال ج 2، ص 273.
34. ↑مروج الذهب، ترجمه پاینده، ج 2، ص 534.
35. ↑روضة المتقین،ج 14، ص 191.
36. ↑تربت پاکان، ص 44.
37. ↑مستدرک الوسایل، ج 3، ص 626-627
38. ↑علوی، ص 8.
39. ↑مستدرک الوسایل، ج 3، صص 227-228.
40. ↑میقات حج - پاییز 1381، شماره 41 - عُرَیْض نزهتگاه امامان علیهم السلام و مقبره علی بن جعفر علیه السلام، ص 131
41. ↑این بارگاه دو درب ورودی از خیابان‌های شیخ فضل الله نوری و شهید رجایی دارد.
42. ↑سبزپوشان، احمد محیطی اردکانی، ص 201؛ انوار پراکنده، ج 1، ص 244.

منابع

• آقا بزرگ تهرانی، الذریعه.
• ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، چاپ اول، هند، 1329
• ابن داوود، رجال
• ابن طباطبا ابراهیم بن ناصر بن طباطبا، منتقله الطالبیه، نجف اشرف، منشورات المطبعه الحیدریه، 1388ش.
• ابن عنبه احمدبن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، چاپ نجف.
• ابوفلاح عبدالحی بن المعاد، شذورات الذهب فی اخبار من الذهب، بیروت.
• برقی، رجال
• حمیری عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، چاپ اسلامیه، 1370ش.
• خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، مرکز نشرآثار شیعه، 1369ش.
• ذهبی، العبر فی خبر عن غبر، تحقیق صلاح الدین المنجد، چاپ کویت، 1960م.
• رجایی، سید مهدی، الکواکب المشرقیه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1422ق.
• رجایی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی طالب، موسسه عاشورا، قم، 1385ش.
• شبیری زنجانی آیت الله موسی، پیروز، قم، 1394ق.
• شیخ طوسی، رجال
• شیخ طوسی، الغیبه، اسلامیه، تهران.
• شیخ طوسی، الفهرست، نجف، به تحقیق سیدصادق بحرالعلوم، منشورات المکتبه المرتضویه.
• شیخ مفید، الارشاد، ترجمه و شرح فارسی: محمدباقر ساعدی، تصحیح: محمدباقر بهبودی، بی‌جا، انتشارات اسلامیه، 1380ش.
• علوی، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، به تحقیق سید احمد مهدوی دامغانی، قم: مرعشی، چاپ اول، 1409ق.
• قمی حسن بن محمد، تاریخ قم، تصحیح سید جلال الدین تهرانی، چاپ مجلس.
• قمی شیخ عباس، سفینة البحار، مهارت، 1363ش.
• قمی شیخ عباس، منتهی الآمال، چاپ علمی، ج2.
• قهپایی، مجمع الرجال، اصفهان، 1384ق.
• کشی، اختیار معرفه الرجال، دانشگاه مشهد، 1385ش.
• کلینی، اصول کافی، ترجمه جواد مصطفوی، اسلامیه، تهران.
• محمدی محمد مهدی، انوار پراکنده، انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1376ش.
• محیطی اردکانی احمد، سبزپوشان، انتشارات زائر، قم، 1384ش.
• مجلسی محمد باقر، بحارالانوار، اسلامیه، 1385ش.
• مجلسی محمدتقی، روضه المتقین، ج14، کوشانپور، علمیه قم، 1399ق.
• مدرسی طباطبایی، سیدحسین، چاپ مهر، 1335ش.
• مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ نجف، 1350ق.
• مرات الجنان، یاحقی.
• مسائل علی بن جعفر ومستدرکاتها، موسسة ال البیت، 1409ق.
• مسعودی علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ چهارم، علمی، 1370ش.
• مناقب، ابن شهر آشوب، چاپ چهارم، تصحیح هاشم محلاتی، علامه قم، 1362ق.
• نجاشی احمد بن علی، رجال نجاشی، داوی، قم، 1398ق.
• نوری میرزا حسین، مستدرک الوسائل، چاپ رحلی، ج3.

 سایت  ویکی شیعه