توضیحات تکمیلی

مشخصات ظاهری : درخت یا درختچه‌ای است چند ساله به ارتفاع حدود 10 متر، پوست تنه درخت دارای شیارهای طولی و ابتدا سبز و به مرور زمان قهوه‌ای یا خاکستری کمرنگ می‌شود. برگ‌های آن مرکب از چندین برگچه‌ی بیضویِ دندانه‌دار، نوک تیز و سبز رنگ می‌باشند. گلهایش به حالت خوشه‌ای، به صورت چتر مرکب و دارای جام هستند. رنگ گلها ابتدا سفید و به تدریج متمایل به زرد می‌شود. در جام گل‌ها تخمدانی وجود دارد که پس از رشد و نمو به میوه‌ای به صورت سته تبدیل می‌شود. رنگ میوه پس از رسیدن سیاه و داخل میوه شیره‌ای قرمز رنگ مایل به بنفش وجود دارد. اغلب در اروپا، آسیا، آفریقا و در ایران نیز در نواحی جنگلی استان‌های شمالی، شمال غربی و همدان انتشار دارد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، انگورکولی، خمان، خُمان کبیر، سبوقه، دارگِن و پَلَم نامیده شده است.بخش مورد استفاده  پوست داخلی ساقه (پوست ثانوی)، برگ، گل و میوه. و نحوه مصرف به طور معمول قسمت‌های مختلف درختچه را به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند. طبیعت آن سرد و خشک است.

نام علمی : Sambucus nigra L.، نام فرانسه Sureau noir و نام انگلیسی آن Common elder می‌باشد.

ترکیبات شیمیایی : میوه: قند، اسانس، نوعی ماده تلخ، موم، صمغ، نوعی رزین، والرینیک اسید، استیک اسید، تانیک اسید، وینیک اسید، یک ماده قرمز رنگ، پنتوزان و تیروزین در آن یافت شده است. در سایر قسمت‌های گیاه خصوصاً گلها: اسانس، تانن، نوعی رزین، کولین، قند، موسیلاژ، اسید مالیک، والرینیک اسید، وینیک اسید، یک ماده رنگی و ساپونین در آنها مشخص شده است.

خواص

پوست ساقه پوست ثانوی: افزاینده ترشح ادرار، مسهل و دفع کننده مواد زائد بدن می‌باشد. شیره‌ی تازه پوست ساقه بهترین دارو برای دفع آب از بافت‌های بدن است. در ضمن جوشانده‌ی آن تسکین دهنده ناراحتی‌های کچلی و برای رفع کچلی، تحریکات جلدی و خارش نیز مفید می‌باشد. مؤثرترین عضو گیاه از نظر درمانی به شمار می‌آید. طعم آن ابتدا ملایم است ولی تدریجاً تلخ، تند و تهوع‌آور می‌شود.

برگ : ملین و رفع کننده یبوست مزمن اشخاص سالخورده که بر اثر عدم فعالیت انقباضات روده در آنها به وجود می‌آید. ضد اسهال‌های ساده و ضماد برگ‌ها مسکن دردهای بواسیری می‌باشد. گرد خشک شده برگ‌ها به صورت استنشاق نیز جلوگیری کننده از خونریزی بینی است.

گل : دم کرده یا جوشانده گل‌ها خارج کننده سنگ کلیه و مثانه، شیرافزا، معرق و برای سرماخوردگی مؤثر می‌باشد. در ضمن برای گریپ، آنفولانزا، نزله‌های دستگاه تنفسی، روماتیسم، نقرس، تب‌های دانه‌ای، آنژین، برونشیت، ذات الجنب، صرع، حبس البول و بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری نیز مفید است. در استعمال خارجی جوشانده‌ی گل‌ها استفاده به صورت بخور رفع کننده ورم لوزتین، بیماری‌های ریوی و خارج کننده اخلاط چسبناک می‌باشد. در ضمن جوشانده‌ی گل‌ها به صورت کمپرس رفع کننده اگزما و باد سرخ است. از گل‌های درخچه لوسیون‌های مختلفی نیز به دست می‌آورند.

میوه : ملین، مسهل، ادرارآور، مسکن دردهای روماتیسمی، ضد استسقاء و برای روماتیسم مفصلی حاد مفید می‌باشد. خوردن میوه و مالیدن آن به کف سر باعث بلند و سیاه شدن مو می‌شود.

منع مصرف :

با وجود اینکه گیاهان دارویی مزیت‌های زیادی برای سلامتی دارند، ممکن است عوارضی هم داشته باشند.

• مصرف توت‌هایی مانند آقطی سیاه اگر رسیده باشد برای بدن سالم هست و مشکلی ایجاد نمی‌کند اما اگر نرسیده و کال باشند ممکن است مصرف آن باعث مسمومیت و اسهال و استفراغ شود.
• همچنین مصرف آقطی سیاه می‌تواند باعث بروز حساسیت‌هایی شود، در صورت بروز هر نوع حساسیت بهتر است که به پزشک مراجعه کنید.
• پوسته درخت، میوه نارس و دانه‌های دارای موادی چون لکتین می‌تواند در صورت مصرف زیاد، باعث ایجاد مشکلات معدوی شوند.
• به علاوه درخت آقطی دارای موادی است که به آن ها سیانوژن گلیکوسید گفته می‌شود. این مواد می‌توانند در شرایط خاص سیانید آزاد کنند. سمی که گاهاً در هسته‌های زردآلو یا بادام یافت می‌شوند.
• امّا محصولات تجاری و میوه پخته شده این گیاه حتی همین میزان کم سیانید را نیز ندارد و هیچ گزارشی مبنی بر کشته شدن بر اثر مصرف این گیاه وجود ندارد.
• علائم مصرف خام میوه و برگ‌ها و پوسته یا حتی ریشه این درخت حالت تهوع، استفراغ و اسهال هستند.
• خوشبختانه، مواد سمی یافت شده در میوه درخت آقطی به سادگی توسط پختن از بین می‌روند.
• اما از شاخه‌ها، پوست یا برگ‌ها نباید در پخت و پز یا آب گیری استفاده شود.
• اگر خود شما می‌خواهید برگ و گل درخت را جمع آوری کنید، احتیاط کنید، چون ممکن است دارای مواد سمی بیشتری باشند.
• به علاوه، در زمان مصرف حتماً پوسته و برگ‌ها را از میوه جدا کنید.
• استفاده زیاد از آقطی سیاه ممکن است باعث تهوع و همچنین ورم روده‌ها شود.
• طبیعت آقطی سیاه سرد است و بنابراین افراد سرد مزاج حتما باید آن‌را با عسل بخورند.
• استفاده از شربت آقطی سیاه برای کودکان توصیه نمی شود مگر اینکه با متخصص اطفال مشورت کرده باشید.
• اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، آقطی سیاه را مصرف نکنید زیرا ممکن است بر سلامت جنین شما اثر بگذارد.
• اگر شما بیماری خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی دارید، قبل از مصرف آقطی سیاه با پزشک خود مشورت کنید، زیرا ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کند.
• افرادی که سابقه پیوند عضو داشته اند، نباید آقطی سیاه را مصرف کنند.

تداخلات دارویی :

به علت اثرات قدرتمندی که آقطی سیاه بر سلامتی دارد، ممکن است هنگام مصرف با دیگر داروها اثر متقابلی بر بدن داشته باشد. اگر در حال حاضر هر یک از داروهای زیر را مصرف کنید، قبل از استفاده از آقطی سیاه، باید با پزشک خود صحبت کنید:

• داروهای دیابتی
• دیورتیک‌ها (قرص‌های ادرار آور)
• شیمی درمانی
• داروهای ضدافسردگی، از جمله کورتیکواستروئیدها (پردنیزولون)
• داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری های خود ایمنی
• آرام بخش
• تئوفیلین (گشاد کننده مجاری تنفسی)

آخرین نکته :

در حالی که درخت آقطی دارای مزایای فراوانی برای سلامتی است، امّا بیشتر آزمایشات بر روی این گیاه در مقیاس آزمایشگاهی صورت گرفته‌اند و در حجم بالا بر روی انسان مورد آزمایش قرار نگرفته است. بنابراین، استفاده  از این گیاه برای شرایط خاص سلامتی توصیه نمی‌شود مگر با تشخیص و تجویز پزشک

تذکر به خاطر مشخص نبودن میزان سم موجود در برگ، پوست و ساقه این گیاه و بروز مشکلات معدوی، تا حدامکان، خودسرانه اقدام به مصرف خوراکی این گیاه به صورت دمنوش یا جوشانده برگ و پوست و ساقه ننمایید.